از معجون بخت گشایی تا شعر گلایه از شوهر رسم و رسوم شب یلدا در ایران!
به گزارش دکور پرداز، شب یلدا یا شب چلّه بلندترین شب سال در نیم کره شمالی زمین است. این شب به زمان بین غروب آفتاب از ۳۰ آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در اول ماه دی (نخستین روز زمستان) اطلاق می شود. شبی یک به بهانه یک دقیقه طولانی تر بودن آن خانواده ها دور هم جمع می شوند تا رسم و رسوم خاصی را به جا بیاورند و زمان بیشتری به باهم بودن اختصاص دهند. رسومی که در اغلب نقاط مشترک است، اما در جزئیات امکان دارد تفاوت هایی داشته باشد.
به گزارش دکور پرداز به نقل از ایسنا، احیانا مواجهه اغلب ما مفهوم «شب یلدا» یا «شب چله» همان شبی بوده است که اجازه داشتیم بیشتر از هر شب دیگری بیدار بمانیم؛ همان شب که به خاطر فرارسیدن آن از چند روز قبل شرایط عادی زندگی تغییر می کرد و همه بزرگسالانِ خانواده به فراخور نقش خود در تکاپوی تهیه ملزوماتی می افتادند تا این یک دقیقه بیشتر باهم بودن را جشن بگیرند. ازاین رو نخستین چیزی هم که از شب یلدا در خاطره بصری همه ما نقش بسته، همان مهمانی ها و دورهمی هایی بوده است که اینروزها به علل مختلفی همچون مسائل اقتصادی نسبت به گذشته تغییرات قابل توجهی داشته است، اما همچنان سبب نشده که این جشن هم همچون سایر جشن های ایرانی به محاق فراموشی سپرده شود. هرچند ذکر این نکته ضروریست که شب یلدایی که اینروزها مردم در نقاط مختلف کشور آنرا جشن می گیرند تفاوت قابل توجهی با مراسم هایی دارد که نیاکان ما بر اجرای آنها پایبند بوده اند.
با وجود این که انجام برخی کارها همچون تفال زدن به حافظ، قصه گویی، خوردن میوه های پاییزی و مرکبات، خنچه برون و... کاری مشترک در بین اغلب اقوام است، اما برخی قومیت ها هم به شکل خاص تر مراسم شب یلدا را برگزار می کنند. اما جشن شب یلدا در نقاط مختلف کشور به چه صورت برگزار می شود؟
بخت گشایی به سبک آذربایجانی ها در شب یلدا!
خانواده های آذربایجانی در شب چله برای اینکه این شب طولانی را به بامداد برسانند در خانه ی بزرگ ترها جمع می شوند و قصه می گویند. درگذشته مردم هر منطقه با عنایت به موقعیت جغرافیایی خود، میوه هایی را روی کرسی می گذاشتند. مثلاً در مراغه باسلُق، سیب، کدو حلوایی (شاق قاباغی)، گندم بو داده (قورقا)، هندوانه و انگور خشک (میلاخ، این محصول شیرین در تابستان و هنگام برداشت انگور برای شب چله تدارک دیده می شود) را می گذاشتند. هندوانه، مهم ترین میوه شب چله است و علت خوردنش این دلیل است که مردم اعتقاد دارند با خوردنش خویش را برای مقابله با سرما آماده می کنند.
در شب چله در نقاط مختلف آذربایجان هم شعرهایی خوانده می شد؛ همچون اشعار شب یلدا میتوان به این شعر اشاره کرد: «قوووب، قیشی آیازی/کسدیک چیلله قایپزی(قارپیزی)/آللاه یئتیسن یوزینی(یئتیرسین روزی)/ائل قالماسین تامایزی(تامارزی)؛ به این مفهوم که چله زمستان را با سرماش فراری داده/ هندوانه شب یلدا رو بریدیم/خداوند روزی رو برسونه/مردم در تهیه ی روزی زیاد چشم به انتظار نمانند.»
مراسم «خضر نبی» رسم دیگر این خطه و مخصوص جوانان است که در گذشته برگزار می شد؛ به این صورت که جوانان دم بخت روستا حبوباتی مانند نخود، گندم، ذرت، تخم هندوانه و خربزه از منازل اهالی روستا جمع می کردند و بعد از پختن و خشک کردن، همراه نمک در هاون می کوبیدند که در اصطلاح محلی «قاووت» نامیده می شود. هریک از جوانان به اندازه هفت ناخن از این قاووت را زیر زبان خود می گذاشتند و می خوابیدند و خواب هایی که می دیدند توسط بزرگترها تعبیر می شد. همچنین، دختران دم بخت با حبوبات جمع آوری شده آش پخته و آنرا بین همسایه ها تقسیم می کردند که در واقع نوعی نذری برای باز شدن بختشان بود. بنابر گفته کهنسالان و برپایه منابع تاریخی، در گذشته مقداری از قاووت تهیه شده را در یک سینی بزرگ که در اصطلاح محلی به «مئژمئیی» مشهور است، می ریختند و در اتاقی خلوت می گذاشتند و عقیده بر این بود که حضرت خضر نبی آنرا متبرک می کند.
ای شوهر چرا برایم خرید یلدا نکردی؟!
در منطقه مازندران یکی از رسوم رایج شب یلدا اینست که زنان یک یا چند روز پیش از این مناسبت با پوشش لباس های محلی با هم برای تهیه ی آرد برنج، گندم و کنجد به «دنگ سر» (محل آسیاب کردن) می روند. «دنگ سر» در گذشته مکانی بود که «دنگ چی» در آنجا حضور داشت و کارش آسیاب کردن برنج، گندم، کنجد، ذرت و ارزن بود. اگر زنان مازندرانی شوهری داشته باشند که برای مراسم شب یلدا خرید نکرده باشد، هنگام آسیاب کردن این آردها این شعر را می خوانند: «این دنگه سر/اون دنگه سر مَردی/مَردی نخریه خرجی/مه وَر مردی» به این مفهوم که: «کار من از اول تا آخر زندگیم (از این محله تا محله ی دیگر) تهیه ی غذا شده است، ای شوهر چرا برایم خرید یلدا نکردی؟»
زنان مازندرانی آرد آسیاب شده را با آب، کنجد، گردو و شکر مخلوط می کنند و به شکل خمیر درمی آورند. این خوراکی به دو شکل تهیه می شود؛ ابتدا اینکه به شکل خام خورده می شود که به آن «پیس گنده» می گویند و دیگر اینکه به خمیر، زرده ی تخم مرغ اضافه و پخته می شود و به آن، «کنجی» یا «آغوزنون» می گویند.
«دشو» خوراکی دیگری است که مازندرانی ها در این شب می خورند. میزبان در یک کاسه بزرگ مقداری دشو (شیره ی خرمالوی وحشی) می ریزد و در کاسه ی بزرگ دیگر، برف و آنرا به میهمانان تعارف می کند. نحوه ی صرف آن هم به این صورت است که میهمانان به ازای پنج قاشق برف باید دو قاشق هم «دشو» بردارند. این اعتقاد وجود دارد که خوردن این مخلوط آنها را از سرماخوردگی بیمه می کند.
در نقاطی از مازندران اگر دختر یا پسری، بختش خواب باشد در مراسمی، پدربزرگ یا مادربزرگ برایش دعا می کند که بختش باز شود. این دعا به این شکل خوانده می شود: «خدایا چادر سفید به سر همه ی دختران دم بخت بنداز، خدایا لباس دامادی بر سر عزیزان مردم که عزیزان ما هستند بپوشان.» این اعتقاد وجود دارد که دعا برای مردم، دعای افراد برای خویشان شان را اجابت می کند. پس از خوانده شدن این دعا، نوه باید نخستین غذای آن شب را بخورد. وقتی نوه، نخستین لقمه اش را خورد صدای هلهله ی خانواده بلند می شود.
«فال کوزه» رسم یزدی ها برای طولانی ترین شب سال
مردمان استان یزد نیز در این شب آشی مخصوص به نام «آش شولی» می پزند که هرچند تاریخ مدونی برای تولید آن وجود ندارد، اما بنابر اطلاعات تاریخی موجود قدمتی حداقل ۵۰۰ ساله دارد. سبزی خاص این آش اسفناج، شوید، برگ چغندر، نعناع خشک و سرکه است.
«فال کوزه» رسم دیگری است که یزدی ها در مناسبت های مختلفی همچون شب یلدا برگزار می کنند؛ این رسم در گذشته رواج بیشتری داشت و امروزه به شکل فالگوش ایستادن دوشیزگان در بعضی نواحی یزد رایج است. فال کوزه بدین صورت است که دختر نابالغی کوزه خالی یا پر از آب را دور مجلس می چرخاند و هر کس به نیتی که دارد نشانه ای در آن می اندازد. این کوزه را به خانه ای که دارای درخت مورْد داشته باشد می برند و روی آنرا پارچه سبز و آیینه ای قرار می دهند و زیر درخت مورْد می گذارند. عصر روز بعد دختر همان کوزه را بر می دارد و ساکت به داخل اتاق می برد، همگی گرداگرد این کوزه می نشینند و فال گرفتن شروع می شود و هرکس شعری می خواند و آن دختر دست در کوزه می کند و هر بار یک شیء از داخل کوزه بیرون می آورد. صاحب شیء نیت خویش را با شعری که خوانده شده تطبیق می دهد و اگر مفهوم ترانه خوب باشد آنرا به فال نیک گرفته و گمان می کند که بدون تردید به مراد دلش می رسد و اگر مفهوم شعر چندان خوشایند نباشد گمان می کند که به مراد دلش نمی رسد.
«هفت سین» یلدایی در روستاهای استان مرکزی
در شهر های استان مرکزی یکی از مراسم های شب چله کشتن گوسفند مخصوصی به نام «اتلیک» است. روستاییان این نوع گوسفند را در فصل تابستان از بین گوسفندان خود جدا می کنند و به خوبی آنها را پروار می کنند تا برای زمستان خوب چاق و فربه شوند. بمحض فرارسیدن زمستان، گوسفند پروار را سر می برند و از آن غذای لذیذی برای شام شب چله تهیه می کنند. این شام را در اصطلاح محلی «اتلیک شامو» می نامند. همینطور شربت شیره انگور که به آن سرکه اضافه می کنند هم سر سفره شام شب چله گذاشته می شود که به نام «ترشی شربت» مشهور است.
مردم شهر مأمونیه در استان مرکزی در شب یلدا، گوسفندی را ذبح کرده و شام کله پاچه را می خورند. در روستای «چناقچی بالا» از توابع مأمونیه، در شب چله ارامنه در کلیسا تجمع می کنند و بعد از دعا خواندن، آنهائی که تازه داماد شده اند، در حیاط یا جلوی کلیسا آتش روشن کرده و هرکس مقداری از آتش را برداشته و به خانه خود می برد و از روی آن می پرند.
در روستای «چهل رز و نیم ور» در شب یلدا مانند نوروز، سفره هفت سین می چینند و در آن هفت نوع خوراکی که با حرف «سین» آغاز می شود مانند سنجد، سیب، سه پستان، سمنو، سرکه و سبزی می گذارند.
در شهر دلیجان هم در شب چله کدو حلوایی را قطعه قطعه کرده و آنرا با آب می پزند و آنرا بعنوان دسر حتما تناول می کنند. یکی دیگر از خوراکی هایی که حتما در این شب می خورند، زردک (هویج زرد، هویج بومی) است که آنرا مثل کدو می پزند یا به شکل خام می تراشند و ریش ریش می کنند و سپس می خورند. آنها اعتقاد دارند باید حتما پس از این خوراکی آب خورد، چون اعتقاد دارند که زردک می گوید: «آبم بده تا توی آبت اندازم».
پی نوشت: در قسمتهایی از این گزارش از اطلاعات مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی استفاده شده است.
منبع: دكور پرداز
مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب