در خانه هنرمندان ایران مطرح شد:
امروز جایی برای نیلوفر آبی وجود ندارد
به گزارش دکور پرداز، هجدهمین برنامه از سلسله جلسات نمایش فیلم تئاترهای شاخص با همکاری مشترک انجمن صنفی منتقدان، نویسندگان و پژوهشگران خانه تئاتر و سینماتک خانه هنرمندان ایران، به نمایش فیلم تئاتر «نیلوفر آبی» (۱۳۷۷) به نویسندگی و کارگردانی دکتر حمید امجد اختصاص داشت.
به گزارش دکور پرداز به نقل از ایسنا، بعد از نمایش این فیلم تئاتر، نشست نقد و بررسی آن با حضور عباس غفاری (میزبان)، علیرضا نراقی (منتقد تئاتر) و حمید امجد (نویسنده و کارگردان) برگزار شد.
حمید امجد با یادآوری شکل گیری این نمایش و شرایط اجرای آن اظهار داشت: سال جاری سی امین سال نگارش این نمایش است. متنش در سال ۷۳ نوشته و در سال ۷۵ منتشر گردید. من از سال ۶۸ که یکی دو تئاتر کار کرده بودم، تا ۷۶ امکان اجرا نداشتم. در آن فاصه هر متنی که برای اجرا عرضه می دادیم، بی جواب می ماند. ما اضافی بودیم و اصولاً کسی لازم نمی دید به ما جواب دهد.
او افزود: سال ۷۶ گفتند فضا عوض شده و بیایید کار کنید، و من نمایش «زارون» را به جشنواره فجر بردم. این نمایشی تقریبا آماده بود که پیشتر در سال ۷۳ برای اجرا تمرین کرده بودیم اما در آستانه اجرا توقیف شده بود. متن ساده و معصومانه ای داشت که یکی از شخصیت هایش زنی بود که در نمایش احتمال می رفت شغل مشکوکی داشته باشد! این در آن جشنواره مایه دردسر شد و نام نمایش را حتی از بولتن روزانه هم حذف کردند. اما در سال بعد و سالهای بعد چنان مبحث و چنان شخصیت هایی (حتی با قطعی بودن شغل مشکوک!) در فیلمها و تئاترها نمایش داده می شدند.
امجد اضافه کرد: به خاطر تجربه های قبلی، در سال ۷۷ فکر نمی کردم که باز امکان اجرای نمایشی داشته باشم. تا اینکه چند ماه مانده به جشنواره سال ۷۷، آقایی با من تماس گرفت و گفت مرکز هنرهای نمایشی به ایشان پیشنهاد کرده متن «نیلوفر آبی» من را اجرا نماید. من گفتم اگر امکان اجرای متنی از من وجود دارد، ترجیح می دهم خودم آنرا روی صحنه ببرم و این گونه شد که آنرا برای اجرا دست گرفتیم.
این کارگردان تئاتر در ادامه خاطره ای از روزهای دشوار تمرین برای اجرای نمایش «نیلوفر آبی» تعریف کرد و اضافه کرد: نهایتا وقتی بهروز بقایی و پرستو گلستانی از سر کار تصویری ای که در شمال مشغولش بودند به تهران آمدند و تمرین را شروع کردیم کلاً هفت شبانه روز برای تمرین نمایش و رسیدن به اجرا زمان داشتیم. در یک زیرزمین برای تمرین مستقر شدیم و تقریبا تمام این هفت شبانه روز را کنار هم زندگی کردیم. بازیگران و بقیه ی عوامل با فشار خیلی زیادی در آن زمستان سرد کار و حتی فداکاری کردند (دوست پزشکی هر روز می آمد به آنها آمپول ویتامین تزریق می کرد که مریض نشوند و از پا نیفتند!) تا به بازنگری و اجرا برسیم.
امجد ضمن اشاره به شرایط اجرای این نمایش در جشنواره فجر افزود: چیزی که بر صحنه رفت عملاً هنوز شکل نهایی اش را پیدا نکرده بود، تمرینی در فرایند شکل گیری بود که ابتدا در جشنواره و فورا بعدش برای اجرای عمومی به صحنه پرتاب شد. مثل اغلب موارد در آن زمان فکر می کردیم که می توانیم روزی برگردیم و کار را باردیگر در شکل نهایی و کاملش اجرا نماییم. اما برای رسیدن به همان نتیجه هم فکر می کنم کاری که بازیگران و همکاران این نمایش کردند، در آن فشردگی و شرایط سخت و بودجه واقعاً ناچیز، نزدیک به معجزه بود.
او افزود: برای همه ما هم وجه تجربی و نفس تجربه تازه با سنت نمایشی خاور دور اهمیت داشت، همان گونه که ظاهراً برای تماشاگران تازه و جذاب بود ــ این نوع فضا و این قالب تا آن موقع بر صحنه دیده نشده بود. اجرای سال ۷۷ برای من و گروه، آزمودن خود این فرآیندِ تجربی بود و شاید اگر امروز قرار بود این نمایش را اجرا نماییم، به تکمیل آن فرایند می پرداختیم و اجرا به مراتب پخته تر از چیزی می شد که در تصویر دیدید.
امجد در پاسخ به بعضی از پرسش های حاضران توضیح داد: کسانی که تجربه اجرای نمایش دارند می دانند که برای پیدا کردن احساس درست نقش معمولاً از بازیگر خواسته می شود ابتدا احساساتش را حتی با درشت نمایی نشان بدهد و بیرون بریزد، بعد در ادامه روند تمرین از بازیگر خواسته می شود آنرا درونی کند و به اندازه بروز بدهد. این کار نیازمند به زمان است که ما متاسفانه به خاطر پرتاب شدن به اجرا از آن بهره مند نبودیم. تا روز اجرا حتی دکوری هم نداشتیم که روی آن تمرین کنیم؛ و این مهم بود چون تقریبا کل نمایش روی یک پلِ به عرض یک متر بازی می شد و بدون تمرین کافی، امکان افتادن بازیگران وجود داشت.
این هنرمند تئاتر یادآوری کرد: مجموعه شتاب ها به بازیگران فرصت نداد که روندِ یافتن و درونی کردن نقش ها را طی کنند و در آن شرایط واقعاً گناهی متوجه آنها نبود. تنها چیزی که همه ما را واداشت در آن فشردگی و آن شرایط به ادامه کار فکر نماییم، نیروی عجیبی بود که انگار در هوای آن زمانه موج می زد، چون در سال ۷۷ یک چیز عجیب داشتیم که امروز تقریبا از یاد رفته و اسمش «امید» بود. نمی دانم اصلا امروز دیگر کسی به این صورت تئاتر (یا هر کار دیگری) می کند یا نه.
امجد در قسمت دیگری از این نشست ضمن اشاره به تفاوت های فرایند تمرین و اجرای تئاتر در دهه 70 و امروز اضافه کرد: آن زمان حوصله وجود داشت. هم در پژوهش بلند مدت برای نوشتن متن، هم در فکرها و شیوه های اجرایی اش و هم در تماشاگرانی که نمایش های دو سه ساعته را با حوصله و علاقه تماشا می کردند. امروز که با این همه لطف از این نمایش یاد می شود، اگر بخواهیم همان را اجرا نماییم، اصلا جایی برایش وجود ندارد. خواهند گفت چون در هر تالار هم زمان سه نمایش اجرا می شود نه برای این دکور و این میزانسن جا داریم نه دو ساعت و نیم برای اجرا وقت هست.
علیرضا نراقی، در قسمت بعدی این نشست که روز چهارشنبه ۲۰ تیر ۱۴۰۳ برگزار شد، اظهار داشت: مشکلی که امروز در تئاتر ایران به چشم می خورد و در دهه های اخیر افزایش هم پیدا کرده است، فقدان نگاه تاریخی نسبت به تئاتر است و همچنین فقدان ثبت و آرشیو نمایش ها اجراها. البته اگر گروه اجرایی تصمیم بگیرد که نمایش خویش را ضبط کند، این اتفاق رخ می دهد اما در غیر این صورت فیلمی از اجرا باقی نخواهد ماند. چونکه هیچ جایی اقدام برای ثبت و ضبط و آرشیو نمایش ها را در دستور کار خود ندارد که امری نهادی است و برای تئاتر و استقرار آن لازم است.
او افزود: بودن چنین چیزی حتی باکیفیت نامناسب بهتر از این بی مسئولیتی و فقدان نگرشی تاریخی است که اینک در تئاتر ایران عادی شده است. از طرفی با تقلیل پیدا کردن ارزش متن و نمایشنامه در تئاتر ایران، کارهایی اجرا می شود که حتی نمایشنامه آنها منتشر نمی شود که دست کم سندی از آن نمایش باقی بماند. این فقدان تاریخیت در تئاتر ایران سبب می شود تا همان اتفاقی که در جاهای دیگر رخ می دهد، در اینجا هم ادامه پیدا کند. به این معنا که مرتبا تجربیات خویش را تکرار می نماییم. چونکه از گذشته خود خبری نداریم و تجربه ها اساساً پیوند و پیوست و حتی ارتباطی با یکدیگر پیدا نمی کنند و این مثل اینست که تئاتر تاریخ ندارد و خالی از بنیان و پیشینه است.
نراقی افزود: حاصل این وضعیت، عدم استقرار تئاتر بوده که همواره تئاتر ایران را در یک حالت بحرانی بود و نبود نگه داشته است. یعنی شما تئاتر دارید اما آیا این تئاتر بعنوان یک نهاد پویا اثرگذاری اجتماعی هم دارد؟! امروز با این علامت سوال بزرگ مواجه هستیم البته مطمئن نیستم که لزوم چنین سوالی به صورت فراگیر در بین کنش گران و ارکان مختلف تئاتر ایران درک شده است یا خیر.
این منتقد، نمایش «نیلوفر آبی» را یکی از جالب ترین و متفاوت ترین متن های امجد به لحاظ فضاسازی و عناصر دیگر دانست و اضافه کرد: «نیلوفر آبی» برای من بیشتر شکل و فرم «دگردیسی» دارد. انگار دو کاراکتر بعد از آنکه رو به روی هم قرار گرفتند، مدام در یک فرایندی از تبدیل هم در جزئیات و هم در گره ها، کلیات، ماهیت و بطن اصلی نمایش قرار می گیرند و جایگاه عوض می کنند.
نراقی در ادامه بیان نمود: برای مثال در نمایش می بینیم که در ابتدا زن بیمار است و مرد از او پرستاری می کند و بعد از بهبود وی در ادامه این دفعه راهب است که بیمار می شود و زن نقش پرستار را پیدا می کند. در کلیت باز ما این دگرگونی را داریم که اوجش، آن جایی است که زن کم کم از گذر آموزش دیدن وارد یک سلوک می شود و خودش تبدیل به راهب می شود. در نهایت داستان نمایش همین داستان تبدیل شدن است. گویی ما با تناسخ بعنوان یکی از مفردات جهان شخصیت های اثر در قالبی فشرده شده، روبرو می باشیم. در نهایت فنای راهب و تبدیل شدن زن به «نیلوفر آبی»، خروج از همین چرخه تناسخ است و گویی نهایت آن فنا خود لحظه رهایی است.
او افزود: مبحث زمان و اتصال آن به مفهوم زبان هم خود مبحثی مهم در این نمایشنامه است. بیشتر کارگردانان ما تصور می کنند که کنش در حرکات است، در حالیکه زبان خود مایه حرکتی نمایش است که باید در اجرا از روی کاغذ بلند شده و در لحظه به لحظه نمایش جاری شود. ازاین رو زبان خودش عامل حرکت است.
به اعتقاد نراقی، هویتی در زبان «نیلوفر آبی» هست که آنرا میتوان شاعرانگی نامید و ما از ابتدا با آن مواجه هستیم. این عنصر صرفاً فرمی برای عرضه زبان نیست بلکه کاربردی اساسی دارد. (زبان) در این نمایش، زمان را در حالت مراقبه برای مکاشفه دو کاراکتر نگه می دارد.
این منتقد افزود: من امکانی در نظریه هانری برگسون فیلسوف انتهای قرن نوزدهم و نیمه اول قرن بیستم دیدم به جهت اینکه با آن بتوان زمان در این نمایشنامه و نسبتش با زبان را توضیح داد. در زندگی هر روزه ما با یک زمان مکانی شده زندگی می نماییم. به این خاطر که مبتنی بر حرکت مکانی است. زمان برای ما محاسباتی است که به صورت ریاضی شده و مکانی شده در زندگی خودمان تجربه می نماییم. اما یک زمانی وجود دارد که از نظر برگسون کاملا شهودی است.
نراقی در توضیح این زمان اظهار داشت: این زمان، عبور بیرونی نداشته و در درون رخ می دهد. استمراری محض است که در شهود درک می شود. به زعم من زبان نمایش در شعر، همان عینیت زمانی است که در شهود شخصیت رخ می دهد و این به صورت مشخص در یک سوم انتهایی نمایش فضایی غالب در تجربه زمانی نمایش به واسطه شاعرانگی در زبان است.
عباس غفاری در ادامه این نشست اظهار داشت: «نیلوفر آبی» در زمان خود، یکی از محبوب ترین ها و پرسروصداترین اجراها بوده و در زمینه متن، اجرا، کارگردانی، طراحی صحنه، بازیگری زن و مرد، و موسیقی جوایز بسیاری را از آن خود کرد. سالن سایه تئاتر شهر با این اجرا راه اندازی شد و از این جهت هم این نمایش در تاریخ تئاتر ایران اهمیت دارد.
او ضمن اشاره به تجربه تماشای این نمایش در جشنواره فجر افزود: به خاطر دارم بعنوان تماشاگر وقتی قرار بود نمایش «نیلوفر آبی» را ببینیم در صف های دراز ایستادیم، من اجرای اول جشنواره را دیدم. که در آن دو بازیگر نمایش هنوز مجبور بودند تکه هایی را از روی متن بخوانند. دکور دیر آماده شده بود. تماشاگر فکر نمی کرد که این اجرا آن شب روی صحنه برود. برای ما هم بعنوان تماشاگر تجربه غریبی بود. حتی نمی دانستیم که با چه نمایشی طرفیم. باید بگویم «نیلوفر آبی» برای ما کشف و شهودی از یک نمایش شرقی بود.
«نیلوفر آبی» سال ۱۳۷۷ بعنوان اولین نمایش در تالار تازه تاسیس سایه اجرا شد و مورد استقبال علاقه مندان تئاتر قرار گرفت. بهروز بقایی و پرستو گلستانی بازیگران این نمایش بودند و رضا کیانیان هم بعنوان طراح صحنه در این نمایش همکاری داتشتند.
مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب