چالش های مرمت میراث فرهنگی از دید دانشجویان دانشگاه هنر
دکور پرداز: اصفهان از روز فارغ التحصیلیِ من از دانشکده حفاظت و مرمت دانشگاه هنر اصفهان سال ها می گذرد اما در مدتی که در قامت فعالِ حوزه‌ی رسانه، به مباحث مختلف فرهنگ و هنرِ استان پرداخته ام میراث فرهنگی جزءِ جدا ناشدنیِ دغدغه هایم بوده و هست. امروز یکبار دیگر به این دانشکده رفتم.
اما نه برای تازه کردن دیدار. قرارمان با دانشجویان کارشناسی ارشدِ رشته های مرمت اشیای تاریخی و فرهنگی و مرمت و احیای بناها و بافت های تاریخی بود، و مکان قرارِ ما شد خانه‌ی سوکیاس.
قصدمان این بود که چالش های موجود در زمینه‌ی مرمت های انجام شده و درحال انجامِ اصفهان را از دید دانشجویان این دانشگاه بررسی نماییم، و آنها از موانع و مشکلات پیش روی خود در دانشگاه و بیرون از آن، و البته از اهدافشان نیز صحبت کنند؛ و در عین حال خطاب به مسئولان نهادهای مختلف شهری و استانی از دلِ پُر دردشان برای میراث، سخن بگویند؛ خطاب به همان هایی که نگاه دوستداران میراث فرهنگی به سمتشان است و باید به مرمت، نگاهِ جدی داشته باشند.
حیاط زیبای خانه‌ی سوکیاس و نیمکت هایی که من نیز بیش از ۶ سال بر روی آنها تکیه زده بودم به محل گفت و گوی ما تبدیل شد.
از افراد آگاه و عالم به عمل خود برای حفاظت و مرمت استفاده کنید
مهدی گرشاسبی، دانشجوی کارشناسی ارشد مرمت اشیای تاریخی و فرهنگی ابتدا به چالش های موجود در مباحث مرمتی اشاره نمود و اظهار داشت: نخستین چالش، مشکلات بودجه و مسائل مالی است که همه جا به ویژه در حوزه‌ی میراث فرهنگیِ ما وجود دارد و خیلی از بی توجهی ها به میراث، از مسائل مالی نشئت گرفته است. موضوع دیگر، مرمت هایی است که توسط استادکاران تجربی در سطح شهر به انجام می رسد و متفاوت با مباحث دانشگاهی است. درحقیقت این اساتید در بسیاری موارد نسبت به رعایت مبانی بی توجه هستند که البته علتِ این مسئله به متولیان میراث بازمی گردد.
گرشابی با وجود این، تأیید کرد که باید در بسیاری موارد نیز باید تجربه های استادکارانِ تجربی را غنیمت دانسته و از آن استفاده نمود. او درباره‌ی لزوم دعوت از استادکاران تجربی برای حضور در دانشگاه هنر اصفهان بمنظور بهره گیریِ دوسویه و پیوند موثر میان اساتید دانشگاه هنر اصفهان و اساتید تجربی، اظهار داشت: بخش مهمی از پروژه ها و یا فرآیند های مرمتی که ممکنست دانشجو هیچ گاه با آن مواجه نشود توسط استادکاران سنتی انجام شده یعنی این اساتید در عین حال، تجربه‌ی مهم و موثری داشته و برای هر مسئله یا مشکلی چاره ای دارند؛ درست است که تجربه‌ی آنها بصورت دانشگاهی حاصل نشده ولی تجربه سنتیِ آنها در موارد بسیاری کارگشا و حلال مسئله است. بدین سبب باید موضوع تعامل را ضروری دانست و به آن توجه کرد.
این دانشجو درباب چراییِ عدم تعامل میان دانشگاه هنر اصفهان و نهادهای اجرائی شهر و استان نیز چنین اظهار داشت: من فکر می کنم این تعامل باید بیشتر ازسوی نهادها صورت گیرد. دانشگاه آنقدر توان ندارد که تعامل را بوجود آورد، البته بارها اتفاق افتاده که دانشجویان تلاش می کنند تا با اداره میراث فرهنگی و یا نهادهای دیگر مرتبط شوند، اما یا به سختی میسر می شود و یا اصلاً میسر نمی شود.
او که کتاب «فناوری و ساخت کاغذ» را در دوران تحصیلش در مقطع کارشناسی مرمت به چاپ رسانده است، مهم ترین چالشِ موجود در حوزه‌ی مباحث در رابطه با میراث فرهنگی در اصفهان را اینگونه توضیح داد: مهم ترین چالش، مضیقه بودجه و در ادامه نیز عدم استفاده از نیروی متخصص است، البته منظورم فقط عدم استفاده از اساتید و دانش آموختگان این دانشگاه نیست بلکه عدم استفاده از افراد آگاه و عالم به عمل خود است. متأسفانه فارغ التحصیلان و اساتید متخصصِ بسیاری هستند که از آنها استفاده نمی شود.
گرشاسبی علت این مسئله که خیلی از دانشجویان دانشگاه هنر اصفهان تنها در پی آن هستند که به کرسی استادی این دانشگاه بنشینند و اهداف اجرائی ندارند را نیز توضیح داد و از دید خود به آینده اظهار داشت: هدف من همیشه این بوده که در حد توانم به جامعه علمی کمک کنم؛ اما این که دانشجو تنها به تدریس به عنوان استاد دانشگاه می اندیشند شاید به این دلیل است که آنرا تضمین شده می داند. این دانشگاه هر سال فارغ التحصیلان زیادی دارند اما چند درصد از آنها شغل در رابطه با تحصیلِ خودرا دارند؟ قاعدتاً بسیار کم. خیلی از آنها با وجود تحصیل تا مقاطع ارشد و حتی دکترا اما کار در این زمینه را رها می کنند و به سایر مشاغل روی می آوردند و یا حتی شاغل هم نیستند. قدرمسلم بیشتر افرادی که در رشته مرمت تحصیل کرده اند دغدغه های میراثی داشتند ولی در جامعه، اما به این دغدغه ها پاسخ داده نمی شود و حتی باوجود اشتغال بصورت پیمانکاری، از نظر مالی نیز اقناع نمی شوند.
این دانشجوی کارشناسی ارشد مرمت اشیاء فرهنگی و تاریخی خطاب به مسئولین شهر و استان اظهار داشت: تعامل درست و مفید با دانشگاه، هم برای میراث فرهنگی و هم برای نهادها راهگشا است. خدمتی که دانشجو و فارغ التحصیلانِ این دانشگاه می توانند برای میراث تاریخی شهر و کشورشان انجام دهند بیش از آنکه به نفع خودشان باشد برای جامعه مفید خواهدبود.
کارگاه های مرمتی اصفهان نیاز به تجهیز دارند
اما علیرضا موسوی، دانشجوی کارشناسی ارشد مرمت اشیاء تاریخی و فرهنگی نیز ضمن اشاره به این که برای دعوت از استادکاران تجربی به دانشگاه هنر اصفهان، تلاش هایی از طرف دانشجویان و یا انجمن های علمی این دانشگاه انجام شده است، اظهار داشت: برخی از استادکاران در حوزه‌ی مباحث در رابطه با میراث فرهنگیِ شهر و استان فعالیت زیادی دارند و متأسفانه گاهی به علت مضیقه بودجه و امکانات ناچارند از راهکارهای غیراصولی برای مرمت آثار بهره گیرند.
این دانشجو افزود: همه عزیزان در اداره میراث فرهنگی تلاش می کنند ولی چون بودجه باید از طرف وزارت میراث فرهنگی تامین شود پس ناچارند گاهی در موضوعات مرمتی به راهکارهایی را روی بیاورند که در دسترس باشد و بتوانند آنها را اجرائی کنند؛ بدین سبب نمی توان کسی را مقصر دانست چونکه طبیعتاً در بالادست نیز مسئولان کشوری قرار دارند. اما اگر مسائل اقتصادی، حل و منابع و تجهیزات تامین شود اتفاق های خوبی می افتد. کارگاه های مرمتی اصفهان در بناهای ثبت جهانی نیاز به تجهیز دارند که اگر صورت گیرد راهکارهای اصولی، اجرائی می شوند.
موسوی به هدف غایی دانشجویان رشته‌ی مرمت دانشگاه هنر اصفهان اشاره نمود و اضافه کرد: طبیعتاً به علت این که مرمت ازجمله رشته هایی است که درآمدزایی در آن بسیار کم اتفاق می افتد و بسیار کم پیش می آید که کسی بتواند در این زمینه بر تمام راه های کسب درآمد اشراف داشته و آنها را اجرائی کند، بدین سبب بیشترِ دانشجویان مرمت این دانشگاه در فکر این هستند که به عنوان هیئت علمی دانشگاه جذب شوند.
این دانشجو در پاسخ به این که آیا دانشگاه هنر اصفهان تلاش می کند تا بستری را فراهم آورد که دانشجویان به چیزی فراتر از استاد شدن بیندیشند، اظهار داشت: متأسفانه ازیک طرف، تعامل بین نهادهای مختلف با این دانشگاه خیلی کم است، از طرف دیگر وقتی دانشجویان و اساتید دانشگاه نیز می بینند که راهکارهای دانشگاهی مرمت در پروژه های شهری اجرائی نمی شوند، کم کم از نزدیکی و تعامل با نهادها دور می شوند.
او افزود: البته چنین نیست که اصلاً تعاملی بین دانشگاه و نهادهایی مانند اداره میراث فرهنگی وجود نداشته باشد، این تعامل تاحدی وجود دارد ازجمله ارتباط بین انجمن های علمی دانشگاه و اداره میراث فرهنگی استان، ولی باید بهتر و بیشتر باشد. طبیعتاً این موضوع، یک نیاز دوطرفه است چونکه هم میراث به نیروی کار نیاز دارد و هم دانشجو باید با حضور در پروژه ها تجربه کسب می کند. درحقیقت باید به دانشجویان فرصت داده شود تا آنها در عرصه عمل و اجرا جذبِ این محیط شده و خودرا اثبات کند.
شهرِ ما را دوست داشته باشید
اما بهروز اقتداری، دانشجوی کارشناسی ارشد مرمت و احیای بناها و بافت های تاریخی، مهم ترین چالش در این رشته را آموزش دانست و توضیح داد: مهم ترین مسئله در رشته‌ی مرمت، آموزش است که نمود بیرونی آنرا می توان در جامعه دید. خیلی از مردم نمی دانند که در این رشته چه اتفاقی می افتد و همین موضوع موجب می شود افرادی که در سایر رشته ها نیز تحصیل می کنند نیز درباره‌ی این رشته ذهنیتی نداشته باشند. ازطرفی، تفکیک دانشکده ها در دانشگاه هنر اصفهان و جدایی دانشکده مرمت از دانشکده معماری شهرسازیِ این دانشگاه نیز موضوع دیگری است؛ این دو دانشکده نسبت به هم مسافت زیادی دارند و درنتیجه، همدلی و تعامل و ارتباط بین دانشجویان و اساتیدِ آنها وجو دندارد بطوریکه دانشجویان معماری و شهرسازی نیز در مورد طرح مرمتی که ما می توانیم ارائه نماییم، ذهنیتی ندارند.
او تاکید کرد: بنابراین، نخستین چیزی که مهمست بحث آموزش، و سپس تعامل است، درحقیقت باید دید که آیا اصلاً آموزشی وجود دارد یا خیر؟ بعد از آن نیز باید اطلاع رسانی وجود داشته باشد و برنامه ای تدوین شود که درباره‌ی رشته های مرمت آثار و بنا به عموم مردم اطلاع رسانی شده و جامعه، باخبر شود. امروزه نقش معمار در جامعه پذیرفته شده ولی مرمت با وجود این که رشته ای نوپا و نوظهور نیست اما هنوز در جامعه‌ی ما ناشناخته است.
این دانشجو به موضوع تعامل دانشجویان و دانشگاه با نهادهای شهری نیز اشاره و بیان کرد: دانشجو ایده های خودرا ارائه می کند اما مهم این است که حرکت بین نهادها شکل بگیرد و تعامل بین شهرداری و سایر نهادها با دانشگاه هنر اتفاق بیفتد. دانشجو رسانه‌ی خاصی به جز شبکه های اجتماعیِ خودش را ندارد، بدین سبب خبرگزاری ها و صداوسیما می توانند کمک کننده باشد. ضمن این که آموزش از دوران کودکی نیز اهمیت زیادی دارد و جایگاهِ موضوع مهمی به نام میراث فرهنگی و مرمت باید در دروس مدارس تبیین و تعریف شود. باید بودجه اختصاص داد و نمایشگاه برگزار کرد تا رشته مرمت به خوبی برای مردم تعریف شده و بر اهمیت آن تاکید شود. این مساله درصورتی نتیجه دارد که هر کس در جای خودش قرار بگیرد، اما متأسفانه حتی وقتی به اداره میراث فرهنگی استان وارد می شویم کسی سر جای خودش نیست!
اقتداری، خطاب به مسئولان شهری و استانی اظهار داشت: شهرِ ما را دوست داشته باشید، وقتی شهر را دوست داشته باشید شهروندانش را هم دوست دارید و وقتی شهروندان را دوست داشتیه باشید به حقوق آنها هم احترام می گذارید. یکی از ابتدایی ترین و سرنوشت سازترین موضوع برای هر شهروند این است که نسبت به میراث و هویتی که به دست او رسیده باخبر باشد. وقتی دلسوزی و عشق وجود داشته باشد اتفاق هایی مانند گذر نجفی و تخریب و مرمت های غیراصولی و غیر مردمی اتفاق نمی افتد و تخصصی تلقی نمی شود.
این دانشجو اضافه کرد: قشنگ ترین اتفاق این است که گردهمایی های مختلفی درباره ی ضرورتِ حفظ و پاسداری از داشته های میراثی اجرا شود و فضاهای همدلی بین مردم و نهادها وجود داشته باشد؛ هم برای افزایش حس تعلق و هم این که یک دست صدا ندارد و هم برای توجه به مباحث مالی و هم بحث های آموزشی. درحقیقت چندجانبه، مفید خواهدبود.
او اظهار داشت: بهتر است که همه مردم، از مرد و زن و کودک و نوجوان و بزرگسال در بافت های تاریخی حضور پیدا کنند و اطلاعات واقعی به آنها بیان شده و در دلِ همین قدم زدن ها، آموزش هایی نیز برای آنها ارائه شود تا نسبت به میراث فرهنگیِ خود دغدغه مند شوند. با این شیوه، بطور قطع سرمایه گذارهایی از دل همین افراد پیدا می شود، ضمن این که دیگر کسی نمی تواند هر بلایی بر سر بناها و بافت های تاریخی بیاورد، چونکه نظارت مردمی اتفاق می افتد و مردم امنیت را فراهم می کنند.
این دانشجوی کارشناسی ارشد مرمت بناها و بافت های تاریخی درباره‌ی هدف غایی خود نیز چنین بیان کرد: من خیلی صادقانه و شفاف بگویم که هدفم نوکری برای میراث است. می خواهم خادم میراث شهر و کشورم باشم و هر کاری از دستم برآید انجام می دهم، چونکه با هزاران اتفاق به دست ما رسیده است، البته این مساله هم قابل تأمل است که با جیب خالی نمی شود و آدم باید به این مسئله هم فکر کند.
به جوان ها فضا بدهید تا کار کنند، گزینشی عمل نکنید
اما در ادامه، بر آن شدیم تا با محسن محمدی آچاچلویی، مشاور انجمن علمی مرمت آثار تاریخی و عضو هیئت علمی گروه مرمت آثار و اشیاء فرهنگی دانشگاه هنر اصفهان گفت و گو نماییم. او نیز به اهمیت تعامل میان دانشگاه و نهادهای شهری اشاره نمود و اظهار داشت: دراین باره شاید بتوان اظهار داشت که هنوز فرهنگسازی اتفاق نیفتاده و جامعه با موضوع مرمت آشنا نیست و این اطلاع رسانی وجود ندارد که مرمت در عرصه آثار فرهنگی و تاریخی، یک حوزه‌ی تخصصی است و با تعمیر تفاوت بسیارزیادی دارد. حتی خیلی از مسئولان نیز تمایزی بین مرمت و تعمیر قائل نمی شوند و گاهی گمان می کنند که اگر مرمت یک اثر تاریخی مانند نقاشی را به هنرمندی خبره در نقاشی بسپارند کار درستی است، درحالی که این هنرمند، مرمتگر نیست. درهرحال این مساله باید تبیین و فرهنگسازی شود.
او ضمن اشاره به این که خیلی از آثار و بناهای تاریخیِ استان اصفهان در اختیار مجموعه های تحت نظارت اداره اوقاف و خیلی از آثار نیز در مالکیت خصوصی قرار دارند، افزود: خیلی از این عزیزان درباره‌ی مرمت دیدگاه سنتی دارند و مرمت را مقارن با تعمیر می دانند؛ درحالی که باید بدانیم که اگر یک اثر تاریخی گرفتار مشکل شد باید برای اصلاحِ آن از متخصصینِ امر استفاده کرد، درغیر این صورت مشکلات متعددِ بیشتری در آینده خواهدداشت.
محمدی درباره‌ی اهمیت لزوم ارتباط بین دانشگاه هنر اصفهان و نهادهای شهر، اظهار داشت: این همان مسئله ای است که در مورد رشته های فنی مهندسی با عنوان ارتباط بین دانش و صنعت صحبت می شود که در آن حوزه نیز نقص های بسیارزیادی وجود دارد و البته کوشش های زیادی هم در سطح کشور صورت می گیرید تا نقص های موجود را پوشش دهند. در مورد موضوع مرمت نیز بین مباحث دانشگاهی و پروژه های مرمتیِ اجراشده در شهر، شکاف دیده می شود.
این عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اصفهان درباره‌ی علل این اختلاف و به تعبیر وی شکاف، چنین توضیح داد: در این خصوص عوامل مختلفی وجود دارد که ازجمله می توان به مباحث اقتصادی و فنی اشاره نمود. در حوزه‌ی مباحث اقتصادی، اینطور مثال می زنم که دانشجو تا آن زمان که در دانشگاه است به مواد شیمیایی و فرآیندهای لازمِ مرمتی دسترسی دارد، اما وقتی از این دانشگاه فارغ التحصیل شده و مشغول بکار می شود دسترسی به این مواد برای او دشوار خواهدشد. علتِ این امر به هزینه های بالا و حجم کم واردات بازمی گردد و دیگر این که تولیدکنندگان داخلی بااینکه می توانند به تولیدِ این مواد بپردازند، ولی برای آنها مقرون به صرفه نیست؛ بدین سبب مرمتگر درصدد برمی آید که ماده‌ی موردنیازِ خودرا با مواد خیلی سنتی تر جایگزین کند. عامل دیگر این است که ازنظر فنی، میزان دسترسی به برخی از فرآیندها در اجرا فراهم نیست.
او افزود: متأسفانه دانشجو، نتیجه‌ی آن چه در دانشگاه گفته شده و کار می شود را بسیار کم در اجرا می بیند و به عبارتی بین مباحث مطرح شده‌ی دانشگاهی با آن چه در اجرا مشاهده می شود تفاوت زیادی وجود دارد. آن چه در اجرا دیده می شود غلبه‌ی دیدگاه های سنتی است و ازنظر فنی تعامل و تبادل آرای لازم بین حوزه های اجرائی با دانشگاه کم است.
محمدی آچاچلویی به محدودیت ها و اولویت هایی که برای مسئولان اجرائی شهر وجود دارد نیز چنین اشاره کرد: باید دید چه مطالبی برای مسئولان در اولویت قرار دارد و چه محدودیت هایی (محدودیت های مالی، نیروی انسانی، اداری) دارند که سبب شده اولویت های آنها کمی تغییر کند و فضای کاری لازم برای مباحث مرمتی ایجادنشود. منظورم فضای فکری لازم است یعنی با عنایت به شرایط مختلف در دوره های مختلف، اولویت ها متفاوت بوده است؛ بطورمثال باید دید که اولویت های شهرداری اصفهان به چه شکل تعریف شده و مرمت برای آنها چه اولویتی دارد.
این مدرس دانشگاه درباره‌ی چراییِ این مساله که جای دانشگاه هنر اصفهان در پروژه های اجراییِ شهر و استان اصفهان خالی است و نهادهای شهری، این دانشگاه را به رسمیت نمی شناسند نیز اظهار داشت: در شهر اصفهان اینطور است، اما این مساله در مورد سایر شهرهایی که دانشگاه هنر دارند چنین نیست و حداقل، دانشگاه هنر برای آن شهر اولویت دارد. البته باید اشاره نمود که دانشگاه هنر اصفهان نه فقط در ایران بلکه در خیلی از نقاط دنیا شناخته شده و این دانشگاه با موزه های مختلف ایران مرتبط می باشد و آنها مشتاقانه تقاضا می کنند که ما آثارشان را مرمت نماییم، چونکه یک فعالیت دوسر بُرد است یعنی هم اثرِ آنها بدون پرداختن هزینه ای مرمت می شود و هم دانشجویانِ ما درباره‌ی آن اثر و مرمتش مطالعه خواهندکرد. متأسفانه عجیب است که چرا در شهر خودمان چنین نیست! شاید یکی از اشکالات، دیدگاه های فرهنگی است.
او خطاب به مسئولان اجرائی شهر نیز چنین اظهار داشت: فضای کار و فعالیت را برای قشر جوان بیشتر باز کنید. با نیروی جوان ستیزه نکنید، آنها بااینکه جوان و کم تجربه هستند اما کجا باید این تجربه را کسب کنند؟ به جوان ها فضا بدهید تا کار کنند. گزینشی عمل نکنید. به همه، فرصت های برابر دهید چونکه اگر این فرصت ها داده نشود پتانسیل های موجود ازدست خواهد رفت. هر کسی در هرجایی که مسئول است اگر بخواهد در حوزه‌ی شهر و حتی بزرگ تر از آن یعنی در عرصه کشور، آینده نگری کند باید به جوان ها فرصت داده و فضا را برای حضور آنها فراهم آورد. بازشدنِ این فضا به شکوفاشدن پتانسیل ها کمک می نماید.
مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب