توسعه بورس ایران در 32 سال اخیر
دکور پرداز: بورس پس از انقلاب اسلامی ایران توسعه بسیاری یافته و از یک بورس سنتی با داده های محدود به بورسی فراگیر و مردمی تبدیل گشته است.
به گزارش دکور پرداز به نقل از مهر، بازار سرمایه ایران در ۱۵ بهمن سال ۱۳۴۶ نخستین معاملات خودرا انجام داد، مقدمات اجرائی بازار سرمایه در ایران از سال ۱۳۱۵ و در دوران دولت رضا شاه پهلوی آغاز شد.
جالب است بدانید مقدمات تشکیل بازار سرمایه در ایران ۲۵ سال به تأخیر افتاد، محمدرضا پهلوی در سال ۱۳۲۰ به پادشاهی رسید و مقدمات ایجاد بازار سرمایه ایران ۵ سال پیش از شروع سلطنت محمدرضا پهلوی و در دوران رضاشاه شروع شده بود.
بعد از ۲۱ سال از شروع سلطنت محمدرضا پهلوی در سال ۱۳۴۱ موافقت نامه اولیه بورس ایران متشکل از نمایندگان وزارت تجاری، وزارت اقتصاد و دارایی و بانک توسعه صنعتی معدنی شروع شد. محمدرضا پهلوی در ابتدا به بازار سرمایه اعتقادی نداشت و بعدها آنرا اجرائی کرد.
این پایان کار نبود و پس از ۵ سال و در اردیبهشت ۱۳۴۶ مجلس شورای ملی، لایحه قانون بورس اوراق و اداره بورس را تصویب کرد، بورس ایران ابتدا با پذیرش سهام بانک توسعه صنعتی و معدن ایران به عنوان بزرگترین هلدینگ اقتصادی آن زمان شروع کار به کرد و سپس، سهام شرکت نفت پارس نیز در بورس ارائه شد.
ماجرای دولتی شدن شرکتها در دهه اول انقلاب
تا سال ۱۳۵۷ تعداد شرکت های پذیرفته شده در بورس ایران به ۱۰۵ شرکت رسیده بود، در آغاز انقلاب دولتی سازی اقتصاد به شکل نامناسبی اجرا شد و نتیجه این امر کاهش شرکت های بورسی از ۱۰۵ به ۵۶ شرکت تا انتهای سال ۱۳۶۷ بود. البته در آن دوران ریسک جنگ بزرگترین ریسک سرمایه گذاری در بازار سرمایه ایران بود و به همین علت توسعه این نهاد مالی به عقب افتاد.
توسعه بورس پس از جنگ
بعد از جنگ ایران و عراق بورس تحول جدی یافت، شرکت های پذیرفته شده در بورس به شدت افزوده شد و با سرمایه گذاری و توسعه در اقتصاد وضعیت بورس نیز بهبود یافت، اقتصاد ایران با برنامه اول توسعه به سمت خصوصی سازی رفت و خیلی از شرکت های دولتی بصورت خصوصی یا خصولتی (نیمه دولتی- نیمه خصوصی) تبدیل گشته و توسعه بازار سرمایه از این محل چشم گیر بود.
شاخص بورس در آغاز دولت هاشمی برابر با ۴۷۲ واحد بوده که با افزایش نزدیک به چهار برابری به ۱۶۵۳ واحد رسید. ارزش معاملات بازار سرمایه در آخر دهه شصت به ۱۱۰ میلیون تومان رسیده بود که در آخر سال ۱۳۷۶ به ۲۰۰ میلیارد تومان رسید، البته قسمتی از این رشد به دلیل افزایش قیمت دلار در دولت سازندگی بود.
در این سال ها بورس رشد چند بعدی را تجربه کرد، هم با افزایش بنگاه های خصوصی و از میان رفتن ریسک جنگ و دورنمای توسعه ای در کشور توسعه یافت و هم از محل افزایش قیمت دلار و هم با افزایش تورم و این رشد سه بعدی موجب افزایش ۲۵۰ درصدی بورس در هشت سال شد.
نکته جالب این است که بورس در سالهای دولت سازندگی حدودا به اندازه افزایش نرخ دلار رشد کرده، دلار از ۱۲۰ تومان در سال ۱۳۶۸ به ۴۷۰ تومان در سال ۱۳۷۶ رسیده بود و رشد ۲۵۵ درصدی را تجربه کرد، در صورتیکه بورس باید رشد بیشتری را تجربه می کرد اما به دلیل آشنا نبودن مردم با بازار سرمایه بورس در آن سال ها رشد بیشتری از دلار را شاهد نبود.
بورس از سال ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۴
در دولت اصلاحات و از سال ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۴، بورس وارد مرحله سلطان محوری شد، به شکلی که چند کارشناس و متخصص بورس که رابطه زیادی با شرکتها داشتند می توانستند بازار سرمایه را به هر سمتی که می خواهند جهت بدهند. در این دوره همچنان معاملات آنلاین وجه رایج نبود.
صورت مالی شرکتها بصورت کاغذهای بلند در ساختمان قدیمی بورس تهران چاپ شده و فعالان بازار سرمایه برای آگاهی از وضعیت بنیادی بازار باید این صورت مالی ها را به سختی بخوانند. شاخص کل بورس در دولت هفتم به میزان ۱۰۸ درصد رشد کرد و در دولت دوم خاتمی نیز به میزان ۲۳۴ درصد شاهد رشد بازار سرمایه بودیم اما جالب اینجاست که در دولت وی تحول چندانی از نظر نهادهای مالی رخ نداد، تنها برخی از کارگزاری ها افزایش یافتند. آذر ماه ۱۳۸۴ شروع تحول جدی در بازار سرمایه تصویب قانون بورس و بازار اوراق بهادار در آذر ماه ۱۳۸۴ گامی جدید برای توسعه بازار سرمایه شد، یکی از با اهمیت ترین عوامل توسعه بازار سرمایه اصل ۴۴ قانون اساسی و واگذاری خیلی از شرکت های دولتی بود که در بستر بورس انجام شد و موجب بالندگی در نحوه معاملات بازار سرمایه شد. عمق بازار سرمایه در سال ۱۳۸۷ به بعد به شدت افزایش پیدا کرد، در این سال ها توسعه نهادهای مالی در بازار سرمایه به سرعت و دقت انجام شد و ده ها کارگزاری جدید، صندوق سرمایه گذاری، شرکت های سرمایه گذاری تحت نظر سازمان بورس در این دوره متولد شدند و زیرساخت نوین بازار سرمایه در این دوره پایه گذاری شد. در سال ۱۳۹۱ چندین مجوز جدید برای توسعه بازار سرمایه صادر شد که به شرح زیر است: ۱۴ مجوز صندوق سرمایه گذاری، ۳۸ شرکت سرمایه گذاری و هلدینگ، ۳ شرکت مشاور سرمایه گذاری، یک شرکت سبدگردانی، ۲ مجوز فعالیت مشاوره عرضه، در همین سال ۶ فقره برای انتشار اوراق صکوک صادر شد، مجوز افزایش سرمایه برای ۷۸ شرکت نیز در این سال اعطا شد. در حقیقت فاصله سالهای ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۲ در دولت دوم احمدی نژاد پایه بورس مدرن گذاشته شد، معاملات آنلاین از سال ۱۳۸۸ به بعد رواج یافت، پای نمودارهای قیمت سهام و تحلیل تکنیکال در این سال ها به بورس باز شد و بورس ایران وارد دوران جدیدی شد. راه اندازی بورس کالا در سال ۱۳۸۶ بورس کالای ایران در سال ۱۳۸۶ شروع به کار کرد تا پیش از آن چیزی به عنوان بورس کالا وجود نداشت، با تصمیم شورای عالی بورس بورس های فلزات و کشاورزی در یکدیگر ادغام و بورس واحدی با عنوان بورس کالای ایران تشکیل شد و از شروع مهرماه سال ۱۳۸۶ فعالیت خودرا شروع کرد. با تأسیس این بورس معاملات کالایی منظم شده و تعداد کالاهای مورد معامله در بورس کالا به شدت افزایش پیدا کرد، با تشکیل بورس کالای ایران، ماموریت راه اندازی مرحله اول بورس نفت در قالب بورس فرآورده های نفت و پتروشیمی به بورس کالای ایران واگذار گردید و بر این اساس، تالار محصولات پتروشیمی در تاریخ ۱۳۸۶/۱۱/۲۸ فعالیت رسمی خودرا در بورس کالا شروع کرد. از تیرماه ۱۳۸۷ با هدف توسعه ابزارهای جدید مالی، معامله قراردادهای آتی مبتنی بر کالا در بورس کالای ایران شروع شد. شروع به کار رینگ صادراتی در بورس کالای ایران همچون مهم ترین اقدامات برای بسط بورس کالای ایران در سال ۱۳۸۸ بود. تصویب دستورالعمل معاملات سلف موازی استاندارد جهت انجام معاملات نفت کوره و نفت خام و نیز افتتاح تالار بورس کالای مشهد از دیگر کارهای توسعه ای بورس کالا در سال ۱۳۸۹ است. در سال ۱۳۹۰ و در امتداد گسترش فعالیت بورس کالا در پی راه اندازی بورس نفت در سال ۱۳۸۹ اولین محموله نفت خام سنگین در بورس کالای ایران ارائه شد. راه اندازی بورس انرژی با وجود زیرساخت های موجود در صنعت برق کشور که آنرا از کشورهای منطقه متمایز می سازد، همزمان با فعالیت ها در امتداد ایجاد بورس نفت، لزوم راه اندازی بورس برق در ادامه توسعه بازار برق کشور احساس شد. در خردادماه ۱۳۸۷ شورای عالی بورس با تأسیس بورس برق موافقت نمود. در این میان تشکیل بازاری منسجم برای در بر گیری تمام کالاهای از جنس انرژی و تشکیل بورسی جامع و واحد برای معاملات انواع حامل های انرژی پیشنهاد شد. تلاش ها برای ورود نفت و سایر حامل های انرژی به بازار سرمایه و تعیین قیمت این محصولات در بورس، اوایل سال ۱۳۹۰ شکل دیگری یافت. در این سال شورای عالی بورس تصمیم گرفت بورسی را با محوریت حامل های انرژی شکل دهد. شورای عالی بورس و اوراق بهادار در جلسه ۱۳۹۰/۳/۳۰ با تجمیع درخواست های جداگانه جهت راه اندازی بورس نفت و برق به راه اندازی بورس انرژی رأی داد. بر این اساس بورس انرژی به عنوان چهارمین بورس کشور جهت عرضه محصولات نفت و مشتقات نفتی، برق، گاز طبیعی، ذغال سنگ، حق آلودگی و سایر حامل های انرژی شکل گرفت. افزایش شفافیت اطلاعات معاملات در بازار سرمایه
تدوین، تصویب و اجرای ضوابط و مقررات لازم همچون دستورالعمل انضباطی ناشران بورسی، غیربورسی و فرابورسی و ضوابط انضباطی مؤسسات حسابرسی معتمد و نظارت بر حسابرسان معتمد، دستورالعمل افشای اطلاعات معاملات بورس اوراق بهادار تهران و دستورالعمل ثبت، سپرده گذاری، تسویه و پایاپای همین طور تدوین چارچوب های نظارت جامع بر ناشران اوراق بهادار، تدوین صورت های مالی نمونه برای شرکت های بیمه و صندوق های سرمایه گذاری، استانداردسازی فرم دریافت اطلاعات از مؤسسات حسابرسی، توسعه سامانه الکترونیکی دریافت و انتشار اطلاعات و الکترونیکی کردن دریافت اطلاعات از نهادهای تحت نظارت، ناشران، حسابرسان و دارندگان اطلاعات نهانی و طراحی و اجرای نرم افزار سمپا (سامانه مدیریت پرتال اطلاع رسانی) بر طبق سیستم جدید معاملاتی همچون مهم ترین اقدامات انجام شده در این حوزه می باشد و بعدها این سیستم به سیستم جامع کدال تغییر نام داد و الان صورت مالی صدها شرکت دولتی و خصوصی در این سامانه منتشر می شود. ایجاد زیرساخت های توسعه بازار الکترونیکی سرمایه راه اندازی
سیستم جدید معاملات در تاریخ ۱۳۸۷/۹/۱۶ توسعه سیستم های الکترونیکی برای دسترسی اینترنتی مشتریان به کارگزاران، تصویب دستورالعمل اجرائی معاملات برخط اوراق بهادار در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران، توسعه سامانه الکترونیکی دریافت و انتشار اطلاعات و الکترونیکی کردن دریافت اطلاعات از نهادهای تحت نظارت، ناشران، حسابرسان و دارندگان اطلاعات نهانی، زمینه سازی برای توسعه و به کارگیری XBRL در گزارشگری ناشران و آشناسازی شرکتها با این مفهوم، در اختیار داشتن نرم افزار نظارتی آنلاین صندوقهای سرمایه گذاری و کمک به ارتباط سیستم های کارگزاری به سیستم معاملات و انجام معاملات بر خط یا آنلاین همچون با اهمیت ترین تحولات بازار سرمایه در این حوزه می باشد.
ایجاد نهادها و ابزارهای مالی جدید
در فاصله سالهای ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۲ اقدامات خوبی برای توسعه بازار سرمایه انجام شد، توسعه و به کارگیری ابزارهای متنوع مالی همچون قراردادهای آتی کالا و سهام و طراحی ابزارهای جدیدی مانند اوراق اجاره، اوراق سفارش ساخت، اوراق اختیار معامله و ایجاد و یا بسترسازی فعالیت نهادهای مالی مانند شرکت های تامین سرمایه، صندوقهای سرمایه گذاری، مشاوران سرمایه گذاری و سبدگردانان.
در حوزه ابزارهای مالی نیز ابزارهایی مانند اوراق اجاره و قراردادهای آتی مبتنی بر کالا و سهام در بورس ها معامله می شوند که ریشه در سالهای ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۱ دارند. در سال ۱۳۹۲ نهادهای مالی فعال در بازار سرمایه شامل ۱۰۹ شرکت کارگزاری، ۹۲ صندوق سرمایه گذاری، ۷ شرکت تامین سرمایه، ۳ شرکت پردازش اطلاعات مالی، ۱ صندوق زمین و ساختمان، ۲ صندوق نیکوکاری، تعداد ۴۳ مجوز سبدگردانی برای شرکت های کارگزاری و ۸ مجوز سبدگردانی برای سایر نهادهای مالی به ثبت رسید و بازار سرمایه در این سال ها به شدت توسعه یافت و نهادهای مالی از این فضا متولد شد.
سال ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ فرصتی که به غنیمت شمرده نشد
بورس در دولت اول روحانی در فضای رکود بوده اما در دولت دوم وی بورس به یک باره در فضای جامعه مثل یک بمب به صدا در آمد، در سال ۱۳۹۸ مردم بدنبال گرفتن کدهای بورسی جدید بودند و در این دوره بورس به یک مدل مردمی تبدیل شد که تا حالا تجربه آن در بازار سرمایه وجود نداشت، در سال ۱۳۹۸ و با شروع ویروس کرونا، دولت دوازدهم به فکر توسعه عجیب بازار سرمایه افتاد. بورس در این دوران رشد ۲۵۰۰ درصدی را کسب نمود که بی سابقه بود، عده ای از مردم نیز در این فضا سودهای عجیب و غریبی را کسب کردند اما عده زیادی نیز که از شروع سال ۹۹ وارد بورس شده بودند وضعیت مثبتی را کسب نکردند و تعدادی از آنان با ضررهای هنگفت از بازار خارج شدند.
شاپور محمدی رییس وقت بورس در نامه های گوناگون به رییس جمهور خواهان کنترل رشد بازار سرمایه شد، وی در آن مقطع صحبت از بازار نوین فروش تعهدی کرد، فروش تعهدی به این معناست که بازار دو طرفه خواهد بود، شاپور محمدی در این زمینه توضیح داده بود: «در خصوص عملکرد بازار سرمایه در عرصه ابزارهای نوین، بنظر می رسد از بین ابزارهای جدید، «فروش تعهدی» که به عنوان آخرین ابزار نوین سال ۹۸ وارد بازار سرمایه کشور شد، یکی از مهم ترین ابزارهای معاملاتی بازار سرمایه در سالهای اخیر بوده است. ازآنجاکه این ابزار در امتداد ایجاد تعادل در بازار مورداستفاده قرار می گیرد، به طورکلی در بورس های دنیا ابزارهای مشابه با این ابزار جزو ابزارهای بسیار مهم محسوب می شوند. البته پیش ازاین، ابزار «خرید اعتباری» به عنوان مدلی از مبادلات اعتباری و تعهدی در بازار سرمایه ایران معرفی شده و مورداستفاده قرار می گرفت و لازم است اصلاحاتی در دستورالعمل آن صورت بگیرد، اما سازوکار فروش تعهدی که در بورس های دنیا با عنوان «فروش استقراضی» معرفی شده است، در بازار ایران وجود نداشت.»
اما فروش تعهدی در بازار ایران در آن سال اجرا نشد و متأسفانه فرصت بالندگی جدی بورس و مردمی شدن آن از دست رفت، البته در دولت سیزدهم اهتمام شد قدری اعتماد به بازار سرمایه بازگردد و بررسی ها نشان میدهد بازگرداندن اعتماد مردمی به بورس زمانبر خواهد بود.
توسعه بازار سرمایه ادامه دارد
سازمان بورس در دولت سیزدهم می خواهد تا با ۲ مدل افزایش سرمایه و مولدسازی دارایی های دولت اعتماد به بورس را بازگرداند، وحید روشن قلب، مدیر نظارت بر بازار اولیه سازمان بورس و اوراق بهادار در این زمینه گفته است: «مجوزهای صادر شده درباب افزایش سرمایه شرکت های سهامی عام ثبت شده نزد سازمان بورس و اوراق بهادار بیان کننده صدور مجوز انجام افزایش سرمایه به مبلغ ۳٫۱۷۳ هزار میلیاردریال برای ۲۳۰ شرکت از شروع سال ۱۴۰۲ تا ۸ بهمن ماه است. این در شرایطی است که در سال قبل مجوزهای صادر شده برای افزایش سرمایه شرکت های سهامی عام ثبت شده نزد سازمان به مبلغ ۲٫۹۳۹ هزار میلیاردریال برای ۲۶۲ شرکت بوده که این مساله بیان کننده افزایش مبلغ مجوزهای صادر شده در سال ۱۴۰۲ تا ۸ بهمن ماه نسبت به کل سال ۱۴۰۱ است. یکی از با اهمیت ترین دلیلهای رشد مبلغ افزایش سرمایه شرکت های ثبت شده نزد سازمان بورس و اوراق بهادار، وجود معافیت مالیاتی انجام افزایش سرمایه از محل سود انباشته (سود تقسیم نشده) در بودجه سال ۱۴۰۲ است و این بند که به پیشنهاد سازمان بورس و با موافقت نمایندگان مجلس در بودجه سالهای ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ درج شده بود، ضمن تشویق شرکتها به انجام افزایش سرمایه از این محل، منجر به افزایش سرمایه گذاری شرکتها در پروژه ها و افزایش سرمایه در گردش در اختیار شرکتها شده و آثار مثبت آن در عملکرد آتی شرکتها نمایان خواهد شد و در عین حال در حاضر پیگیری های سازمان بورس جهت درج مجدد این بند در بودجه سال ۱۴۰۳ و یا درج آن در یکی از قوانین دائمی در جریان است.»
پایه بورس نوین ایران از سال ۱۳۸۴ زده شد
پایه فعالیت بازار سرمایه نوین و مدرن ایران در آذر ماه سال ۱۳۸۴ زده شد و ماحصل آن توسعه نهادهای مالی در بازار سرمایه است، بر اساس گزارش کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار، تعداد ۱۰۸ کارگزاری بورس در ایران فعالیت می نمایند.
امروز در بازار سرمایه ایران، صدها شرکت سرمایه گذاری، تامین سرمایه، صندوق با درآمد ثابت وجود دارد که با توسعه این شرکتها اشتغال زیادی نیز برای رشته های مدیریت، اقتصاد، حسابداری، فن آوری اطلاعات به وجود آمده که تا پیش از این سابقه نداشت، بورس ایران نسبت به سالهای قبل به شدت تخصصی شده و افراد عادی بدون آموزش های منظم و ادامه دار نمی توانند در این بازار فعالیت کنند.
در شرایط فعلی اما دولت باید با بازگرداندن فضای اعتماد به این بازار سرمایه گذاری در آنرا شدت داده تا بتواند اهداف تامین مالی، مولدسازی اموال و ادامه خصوصی سازی شرکت های دولتی را ادامه دهد.
منبع: دكور پرداز
مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب